Majestatyczne szczyty! Potężne zaspy i zdradliwe górskie ścieżki! W końcu: Tajemniczy Człowiek Śniegu. Te wszystkie atrakcje czekają nas w klasycznej paragrafówce RA Montgomery’ego.

Trudno o serię istotniejszą dla historii literatury interaktywnej, niż Choose Your Own Adventure. Skierowana do najmłodszego czytelnika seria, zapoczątkowana w roku 1978 i wydawana do dzisiaj, to prawie trzysta tomów (W pierwszych tylko dziewiętnastu latach, wciąż powstają nowe!) i ćwierć miliarda sprzedanych egzemplarzy, a nader wszystko synonim gry książkowej per se. Jedynie seria Fighting Fantasy mogłaby choć potencjalnie konkurować z dzieckiem Edwarda Packarda, jeśli chodzi o wagę dla historii literatury interaktywnej. W roku 2021 książki Stwórz swoją przygodę zawitały w końcu do Polski dzięki poznańskiemu wydawnictwu Nowa Baśń. Jako Masz Wybór przekonamy się, na ile wprawnie odnajdują się w gamebookowej rzeczywistości dwudziestego pierwszego wieku.

W zgodzie z duchem swobodnego wyboru, obrałem nieco niestandardową kolejność recenzji. Jako pierwszy, na warsztat wziąłem trzeci tom serii (w oryginalnej serii – trzynasty, we wznowieniu wydawnictwa Chooseco z 2005 roku – pierwszy). Zmotywował mnie do tego obejrzany przed laty znakomity wywiad z autorem książki. R.A. Montgomery podawał w nim przykład Człowieka Śniegu jako gry dającej młodemu czytelnikowi poczucie sprawczości i ważkości jego decyzji. Zaufałem zatem, że będzie stanowiła godnego reprezentanta gatunku i stosowny punkt wyjścia.

W tym zakresie na pewno egzamin zdaje wydanie. Postawiono tu na tradycyjne rozwiązanie mass market paperback, przypominającego oryginalne wydania serii z lat 70. i 80, a przy tym redukujące koszty w stosunku np. do bardziej ekskluzywnie wydanego przez to samo wydawnictwo Wojownika Autostrady. Kolorowa, zaczerpnięta z oryginału okładka w stylu pulp, w środku – czarno-białe ilustracje. Estetyka zbliżona do tej, jaką starsi czytelnicy mogą kojarzyć z rozklejających się wciąż tu i ówdzie po bibliotekach i antykwariatach Wehikułów czasu (Miejmy nadzieję, że i te klasyki doczekają się wznowienia!). Nader tradycyjna, bez przebojowości, ale i bez zarzutu.

Fabuła prezentuje się nader prosto. Jako znany himalaista, wraz z towarzyszem udajemy się w podróż w poszukiwaniu tytułowego śnieżnego potwora. Nasz przyjaciel wyruszył niedawno w samotną wędrówkę i niestety dłużej, niż przewiduje ustawa, nie daje znaku życia. Decyzja, czy udać się na ważne umówione spotkanie, czy też odwołać je i wyruszyć w poszukiwaniu przyjaciela, będzie pierwszą z wielu, jakie przyjdzie nam podjąć na kartach paragrafówki. Na swej drodze napotkamy wiele niebezpieczeństw, zarówno naturalnych, jak i związanych ze starymi dobrym ludzkim złem. Staniemy twarzą w twarz z tytułowym futrzakiem, jak i innymi wydarzeniami nie z tego świata.

Konstrukcja fabuły charakterystyczna jest dla wielu tomów SSP, a także naśladujących jej konwencję serii, jak Choose Cthulhu czy Gwiezdne Wojny – Wojny Klonów. Reklamowany na okładce walor książek stanowi mnogość zakończeń i w tym aspekcie gra spisuje się nienagannie. Możliwych finałów jest faktycznie wiele i, co istotne, nie wszystkie sprowadzają się do trywialnego „zła decyzja, zginąłeś!”. Jest też wiele zakończeń pozytywnych lub wysoce niejednoznacznych, a spośród nich wszystkich nie sposób wyszczególnić to jedno właściwe. Przez gabaryty książeczki i stopień rozgałęzienia fabuły, przejście pojedynczej ścieżki nie zajmuje zbyt długo. Jednak to właśnie odkrywanie kolejnych zróżnicowanych zakończeń stanowi w konwencji CYOA jedno z głównych źródeł frajdy. Istotną rolę pomocniczą odgrywają tu ilustracje – poza estetycznym urozmaiceniem lektury, pomagają rozeznać się mniej-więcej, na ile wyczerpaliśmy listę możliwych ścieżek w zależności od tego, na ile znajome wydają się nam rysunki napotykane w trakcie kartkowania.

Taka konwencja jest też obciążona pewnym fundamentalnym ograniczeniem. Mocno rozgałęziona fabuła z konieczności utrudnia autorowi stworzenie pogłębionych wątków – nad jakością przeważa raczej ilość i tu Człowiek śniegu spisuje się na medal; każda nieomal strona wprowadza nowe sytuacje i postaci. Kosztem mocno nieliniowej struktury niedługiej książeczki jest zatem niższa głębia fabularna, niż zaoferować ją może pozycja dłuższa lub bardziej liniowa. Nie mają tu zatem raczej czego szukać wielbiciele rozwiniętej psychologii postaci czy innych pogłębionych walorów literackich. Natomiast w konwencji gry przygodowej dla dzieci i młodzieży, formuła sprawdza się moim zdaniem znakomicie.

Właśnie atmosferę przygody wyróżniłbym jako jeden z największych walorów Tajemniczego człowieka śniegu. Nasze decyzje mają ważkie konsekwencje jeśli chodzi o losy wyprawy, nasze i naszych towarzyszy; prostymi, lecz sugestywnymi środkami autor pozwala nam odczuć, że gra toczy się o realną stawkę. Sporą zaletę stanowi też moim zdaniem aspekt elementów nadnaturalnych. Choć książka skierowana jest do najmłodszego nawet czytelnika, magia jest tu…poważna. Nie zdradzając za dużo, fantastyczne postaci mogą wprowadzić nas na ścieżki, z których nie będzie odwrotu, ze skutkiem niekoniecznie dla nas pozytywnym. Niczym w prawdziwej baśni, można odczuć tu prawdziwe, a nie tylko landrynkowe konsekwencje spotkania z niesamowitością; magia poprowadzi nas tak ku cudownym, jak i katastrofalnym wydarzeniom. Nie jest to oczywiście lovecraftowski horror, ale i nie infantylna cukierkowość, jaka od zawsze odtrącała mnie w literaturze dziecięcej.

Książka Montgomery’ego spełniła pokładane w niej przeze mnie nadzieje. Klimat przygody, a okazjonalnie magicznej niesamowitości, rozbudza pierwiastek dziecięcej fantazji w każdym, kto jeszcze takową w sobie zachował. Estetyczne wydanie i nienaganne tłumaczenie w zestawie czynią grę godnym reprezentantem konwencji Choose Your Own Adventure nawet po latach od premiery. Efektem jest książka, po którą z powodzeniem sięgnąć mogą zarówno najmłodsi czytelnicy, jak i bardziej doświadczone życiem osoby, pragnące na własną rękę poznać fenomen tworzenia swojej przygody – moim zdaniem naprawdę warto!

Michał Leon Ślużyński