Przeglądając różne poradniki do pisania gier paragrafowych można natknąć się na stwierdzenie, że należy z góry zaplanować ilość paragrafów oraz od samego początku, ręcznie i w najbardziej nieprzewidywalny sposób, dobierać numery do paragrafów. Jest to z pewnością czasochłonne i wiąże się z możliwością popełnienia błędu w numeracji, albo przekroczenia zaplanowanej wcześniej objętości dzieła.

Oba te problemy można bardzo szybko i bez obaw rozwiązać za pomocą paru funkcji arkusza kalkulacyjnego obsługiwanego np. przez program Microsoft Excel. W tym artykule postaram się zwięźle wyjaśnić na czym polega owa „sztuczka”.

Narzędzia, które będziemy wykorzystywać, to sortowanie danych, kopiowanie i specjalne wklejanie danych, które zamienia formuły w komórkach na uzyskane w obliczeniach wartości liczbowe oraz pomocnicza funkcja losowania liczb w komórkach. W pierwszej kolejności trzeba przygotować szablon tabeli lub posłużyć się przygotowanym już wcześniej. Jeśli decydujemy się na skorzystanie z gotowego szablonu to możemy pominąć kolejną część artykułu dotyczącą tworzenia tabeli i przejść do części poświęconej tworzeniu gry, jednak warto ją przeczytać dla zrozumienia mechanizmu.

Tworzenie Tabeli

Tworzymy tabelę według poniższego wzoru.

Tabela podzielona jest w pionie na trzy główne części: 1) Losowanie; 2) Dane paragrafu; 3) dane możliwości wyboru. Poziome wiersze odzwierciedlają kolejne paragrafy. Dwa górne wiersze mają tylko tytułowy charakter pomocniczy. Kolejny wiersz będzie dotyczył paragrafu pierwszego, więc nadajemy mu numer 1 (chyba, że chcemy inaczej, należy wtedy pominąć wybraną liczbę w numeracji pozostałych paragrafów).

Kolejnym paragrafom nadajemy kolejne numery. Najlepiej wypełnić ręcznie numery 1 i 2, zaznaczyć te komórki, po czym chwycić kursorem za prawy dolny róg tej niższej i przeciągnąć w dół o dowolną liczbę komórek. Wypełnią się one automatycznie kolejnymi liczbami. Czynność będzie można, w razie potrzeby, ponowić w każdej chwili.

Podobnie postępujemy w przypadku losowych liczb w pierwszej kolumnie. Paragraf pierwszy nie będzie brał udziału w sortowaniu, toteż w odpowiadającym mu wierszu w kolumnie LOS wpisujemy najmniejszą wartość, czyli „0”. W pierwszej wolnej komórce pod tą wypełnioną liczbą „0” wpisujemy formułę „=LOS()”. Funkcja ta, po każdej dokonanej zmianie w arkuszu, generuje losową liczę większą od 0 i mniejszą od 1 (pierwszy paragraf z liczbą „0” pozostanie po sortowaniu zawsze pierwszy). Przeciągamy w dół prawy dolny róg komórki aby automatycznie uzupełnić poniższe. Ilość wypełnionych w ten sposób komórek oraz ilość paragrafów powinna być taka sama.

Możliwości wyboru może być oczywiście więcej niż dwie, ale musimy pamiętać, że każdy kolejny zespół kolumn odpowiadający za kolejną możliwość wyboru musi być skonstruowany w  tabeli w ten sam sposób. W tym celu możemy skopiować zespół kolumn odpowiedzialny za wybór i przeciągnąć go w prawo przytrzymując kwadracik w prawym górnym rogu kolumny:

Tworzenie gry

W tej chwili możemy już przystąpić do tworzenia naszej interaktywnej książki. Zawartość tekstową paragrafu o danym numerze powinniśmy w tabeli podzielić na część fabularno-informacyjną, złożoną z numeru paragrafu i jego treści, oraz część wyboru, oddzielnie na każdą możliwość wyboru. Te z kolei powinny być podzielone na tekst możliwości oraz kolumnę z odnośnikami kierującymi do nowych paragrafów. Komórek, które będą te odnośniki zawierać, nie będziemy wypełniać liczbami, ale za pomocą funkcji „SUMA()” będziemy pobierać wartości z kolumny, w której znajdują się numery paragrafów. Najłatwiej zrobić to poprzez wpisanie znaku „=” oraz kliknięcie komórki z numerem kolejnego, niezajętego jeszcze paragrafu (lub zajętego jeśli chcemy, aby odnośnik skierował nas do paragrafu, do którego prowadzi już inny odnośnik). Od teraz odnośnik będzie miał zawsze taki sam numer jak komórka z numerem paragrafu, do którego się odnosi i będzie reagował na jego zmiany.

Tak będziemy postępować przy każdej nowo wprowadzonej możliwości wyboru i odnośnika. Aby uniknąć pomyłki warto w jakiś sposób zaznaczać zajęte już paragrafy, np. poprzez zmianę koloru tekstu komórki zawierającej numer paragrafu, ale nigdy poprzez zmianę zawartości tekstowej.

Dla uproszczenia uzupełnijmy tabelę przykładowymi treściami oraz odnośnikami, a liczbę paragrafów oraz losowych liczb zwiększmy do 100. Załóżmy, że proces tworzenia tekstu został już ukończony. Zauważmy, że do jednego numeru paragrafu może prowadzić wiele odnośników, co widać na załączonym przykładzie.

Losowanie numerów paragrafów

Teraz przystępujemy do bardzo prostej i szybkiej procedury losowania numerów paragrafów. W tej chwili warto pozbyć się tytułowych wierszy pomocniczych. Zaznaczamy dwie pierwsze kolumny zawierające losowe liczby oraz numery paragrafów, i używamy narzędzia „Dane” -> „Sortuj od najmniejszych do największych”.

Numery paragrafów, nie licząc paragrafu pierwszego, zostały pomieszane zgodnie z posortowanymi od najmniejszej do największej losowymi wartościami pierwszej kolumny. Można zauważyć, że wartości te natychmiast zostały ponownie wylosowane i nie są już posortowane rosnąco. Jeśli więc z jakiegoś powodu nie odpowiada nam uzyskany za pierwszym razem układ numerów paragrafów i odnośników, czynność losowania możemy powtórzyć w dowolnym pionowym zakresie pierwszych dwóch kolumn tabeli. Należy zwrócić uwagę, iż automatycznie zmieniają się także liczby w odnośnikach możliwości wyboru, a więc nie musimy robić tego ręcznie. Po zakończeniu procedury możemy usunąć kolumnę losowania.

Konwersja tabeli na plik tekstowy

Dane tabeli łatwo przekonwertować na czysty tekst. Należy teraz na nowo posortować numery paragrafów od najmniejszego do największego. Niestety, jeśli zrobimy to teraz to komórki odnośników powrócą do stanu sprzed losowania, dlatego zawarte w nich formuły musimy zamienić na uzyskane w wyniku losowania wartości. Należy więc skopiować kolumny odnośników lub całą tabelę i wkleić w to samo miejsce przy użyciu narzędzia „Wklej specjalnie” zaznaczając tylko „Wartości”.

Dzięki tej metodzie formuły odnośników wiążące je z numerami paragrafów znajdujących się w konkretnych komórkach tabeli zmieniły się na uzyskane w wyniku wcześniejszego losowania czyste wartości, dzięki czemu są teraz niezależne od kolumny z numerami paragrafów.

Teraz możemy ponownie posortować dane, tym razem według numerów paragrafów, uzyskując docelowy układ książki paragrafowej. Znów używamy narzędzia „Dane” -> „Sortuj od najmniejszych do największych”.

Teraz układ paragrafów jest tożsamy z takim, którego oczekujemy w gamebooku. Kopiujemy całą tabelę i wklejamy ją do pliku tekstowego przy użyciu narzędzia „Wklej” -> „Zachowaj tylko tekst” lub „Wklej specjalnie” -> „tekst niesformatowany”. Powstały w ten sposób dokument tekstowy, zawierający już właściwie posortowaną treść naszej książki wystarczy edytować w wybrany przez siebie sposób.

Wnioski

Moim zdaniem, ułatwianie sobie technicznej części tworzenia gry paragrafowej sprzyja swobodzie twórczej, ponieważ nasz umysł może skoncentrować się na zawartości i grywalności komponowanego dzieła. Według mnie, tego typu ułatwienia zmniejszają obawy przed popełnieniem błędu w tak nieistotnym dla treści książki interaktywnej elemencie, jak nieprzewidywalność numerów paragrafów. Zważywszy na dostępność programów do edycji arkuszy kalkulacyjnych uważam, że przedstawiona przeze mnie wyżej metoda jest odpowiednia zarówno dla początkujących jak i doświadczonych twórców gier paragrafowych.

Wojciech Kęsy